Αρκετά ακούστηκαν αυτές τις αποκριάτικες μέρες για το θέμα που προέκυψε στον Σωχό, με την παρουσία των καλών μας γειτόνων, που είναι αλήθεια δεν σεβάστηκαν την φιλοξενία των Σωχινών.

Από την εμπειρία μου ξέρω πως όταν μετέχει ένας σύλλογος σε ένα φεστιβάλ ή σε εκδηλώσεις άλλης χώρας, συνήθως στέλνουμε ένα cd με το πρόγραμμα και την δράση του συλλόγου. Όμως αυτό που δεν μπόρεσα να καταλάβω, πώς ένα τούρκικο συγκρότημα θα μετείχε σε ένα έθιμο, με το ανάλογο ήθος, όταν μάλιστα αυτό το έθιμο, πέρα από την επιστημονική αλήθειά του, το συνδέουν οι ντόπιοι με την γιορτή των αγίων Θεοδώρων!!! Αυτή η «ιδιαιτερότητα» του Σωχού να γιορτάζει τους αγ.Αποστόλους και να καλεί τούρκους παλαιστές ή βουλγάρους -αγνώστου θρησκεύματος- και να γιορτάζει την αποκριά - κατ΄εξοχήν θρησκευτικό έθιμο και να καλεί τούρκους χορευτές, προσωπικά με ξεπερνάει. Θα μπορούσε δηλαδή να αποσυνδέσει τις εκδηλώσεις από τον θρησκευτικό τους χαρακτήρα, που ούτως ει άλλως δεν έχουν, και να καλεί και Κογκολέζους αν ήθελε. Απλά στο Σωχό συμβαίνει ό,τι και στην υπόλοιπη Ελλάδα, μπερδεύουν το τι είναι παράδοση και τι δεν είναι.

Η σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα συχνά ασχολείται με το θέμα της παράδοσης και ο λαός μας, λαός πανάρχαιος, με μια μεγάλη και βαριά κληρονομιά, δεν παύει να αισθάνεται την ανάγκη να μιλήσει για την παράδοση και να εκφραστεί μέσα από εμπειρίες, τρόπους και λόγους που συντηρούν μια μνήμη και έναν πολιτισμό πανάρχαιο. Βέβαια το προνόμιο αυτό του Έλληνα να επιβιώνει ανάμεσα σε «βίους παράλληλους» ή να αναζητά την ισορροπία του ανάμεσα σε μια πολύπλευρη και γιατί όχι και αντιφατική παράδοση, είναι κάπως δύσκολο σήμερα να ξεχωρίσει το τι είναι τελικά η ελληνική παράδοση. Ο Γιώργος Σεφέρης γράφει στις «δοκιμές» του ότι «σε κάθε ανθρώπινο πρόβλημα, δεν είναι εύκολο να ξεχωρίσεις το ζωντανό από το θνησιμαίο. Οι δρόμοι της ζωής και του θανάτου είναι μπερδεμένοι και σκοτεινοί, γι αυτό χρειαζόμαστε ολόκληρη την προσήλωσή μας, για να ξεδιαλύνουμε το πρόβλημα της παράδοσης». Καμιά ταυτότητα ενός λαού δεν παραμένει μία και αμετάβλητη. Στην περίπτωση του λαού μας είναι δύσκολο ακόμα και οι ανθρωπολόγοι και κοινωνιολόγοι να υποστηρίξουν μια κοινή πορεία παράδοσης στον αρχαίο Αθηναίο, Σπαρτιάτη, Μακεδόνα ή Θρακιώτη, βυζαντινό ή Έλληνα της τουρκοκρατίας, ακόμα και του σημερινού Έλληνα. Πώς να συνταιριαστούν άραγε  η παγανιστική αρχαιότητα με την πόλη- κράτος, και το ορθόδοξο Βυζάντιο που το ανθρώπινο υπάρχει αντάμα με το θείο, ο Έλληνας της σκλαβιάς και ο νεοέλληνας με μια νέα φτιαχτή εθνική υπόσταση κατά τις εντολές έξωθεν παραγόντων! Αυτή η αντιφατικότητα είναι η βάση της σύγχυσης για το τι θεωρούμε σήμερα παράδοση. Ήδη από την εποχή της ρωμαιοκρατίας ο ιστορικός Πολύβιος γράφει πως ό,τι γίνεται στη Ρώμη, βρίσκει άμεσα τον αντίκτυπό του στην Ανατολή. Θα ήταν μάταιο ίσως σήμερα, αν όχι αφελές, να υποστηρίξουμε την ύπαρξη ενός καθαρά αυτόνομου εθνικού πολιτισμού. Όταν ο Όμηρος αναφέρει πως ο πρώτος ταξιδευτής, ο Οδυσσέας «πολλών ανθρώπων οίδεν άστεα και νόον έγνω», δηλαδή γνώρισε πολύ κόσμο και έμαθε για τη ζωή και τα πιστεύω τους, φανταστείτε το ανήσυχο ελληνικό δαιμόνιο που όργωσε θάλασσες, που έχτισε αποικίες και δημιούργησε πόλεις και πολιτισμούς, πόσα από αυτά αφομοίωσε. Όμως κάποτε θα πρέπει επιτέλους να ξεκαθαρίσουμε τι είναι για μας ΣΗΜΕΡΑ Η ΠΑΡΑΔΟΣΗ και πόσο μπορούμε να αντέξουμε την αλήθεια και το μήνυμα που κομίζει, γιατί αν θεωρούμε πως παράδοση μπορεί να είναι το γεγονός ότι φορέσαμε μια παραδοσιακή φορεσιά της γιαγιάς μας και χορέψαμε ένα χορό, χωρίς να συγκλονιζόμαστε από την μνήμη και την εμπειρία που έχει αυτή η κίνησή μας, τότε απέχουμε πολύ από την πραγματικότητα του πολιτισμού. Ή αν κάναμε έναν σύλλογο για τη διάσωση της παραδόσεώς μας και συνδέουμε την δραστηριότητά του με ξένες και αλλότριες παραδόσεις, ή συγχέουμε την δική μας κληρονομιά με την Γιαπωνέζικη ή την Κινέζικη και Αμερικάνικη τέχνη και πολιτισμό, τότε τρώμε τις σάρκες μας μόνοι μας και σκάβουμε τον τάφο του πολιτισμού μας. Οι σοφοί της εποχής μας, θεωρούν ότι «η παράδοση είναι ενοποιητικό στοιχείο του πολιτισμού μας, που συνδέει τοπικά και χρονικά μακρυσμένους ανθρώπους, καλλιεργεί κοινωνία προσώπων, στηρίζεται στη μνήμη που εκδηλώνεται μέσα στον χρόνο και τον ενοποιεί, διαφοροποιείται στον χώρο, αλλά δεν διχάζει την κοινωνία. Ο ατομισμός και η ιδιοτέλεια βλάπτουν τη συλλογική παράδοση» (Γ. Ματζαρίδης). Από πού όμως μπορεί να ξεκινά η παράδοση; Παράδοση στην αρχαιότητα της Σπάρτης ήταν να ρίχνουν τα άρρωστα παιδιά στον Καιάδα, ή να επιτρέπουν την κλοπή αρκεί να μη σε συλλάβουν (παράδοση που κράτησαν κυρίως οι πολιτικοί μας). Παράδοση ήταν το κάθε Βακχικό οργιαστικό έθιμο, ή ακόμα και η ανθρωποθυσία !

Κατά κόρον αυτό το δεκαπενθήμερο θα μιλήσουμε για την «αναβίωση της παράδοσης» εξ αφορμής του τριωδίου, της αποκριάς ή άλλως του καρναβαλιού, γιατί άλλο πράγμα είναι το τριώδιο, άλλο η αποκριά κι άλλο το καρναβάλι.

Οι δυo πρώτες είναι έννοιες με καθαρά εκκλησιαστικό περιεχόμενο και νόημα, δεδομένου ότι το Τριώδιο είναι ένα εκκλησιαστικό υμνολογικό βιβλίο, και το άνοιγμα του τριωδίου σημαίνει ότι στις εκκλησίες ψάλλουν από αυτό το βιβλίο. Η αποκριά, σημαίνει αποχή από το κρέας λόγω της ερχομένης σαρακοστής και… καρναβάλι, έφτασε να σημαίνει πως παράλληλα με μια σειρά θρησκευτικών εκδηλώσεων της ορθόδοξης εκκλησίας, αναβιώνει το αρχαίο Διονυσιακό και Βακχικό έθιμο, αρχαιοτάτων χρόνων, που κατά την ανθρωπολόγο Μιράντα Τερζοπούλου και τον Λαογράφο μελετητή των δρωμένων του Σωχού κ. Αικατερινίδη, είναι «προεαρινές τελετουργίες με μαγική προέλευση, με μεταμφιέσεις και αντιμετάθεση ρόλων, με μιμοδραματικές παραστάσεις, καθαρτήριες φωτιές, συμπόσια με γερά φαγοπότια και μεθύσια, οργιαστικούς χορούς, αισχρολογία, χρήση γονιμικών ομοιωμάτων, αναπαραστάσεις γενετήσιας πράξης, παράλληλα με νεκρολατρικές εκδηλώσεις» στο πλαίσιο δε αυτού «του αντεστραμμένου συστήματος αξιών νομιμοποιείται η ελευθεροστομία, η βωμολοχία, η παραβίαση των ισχυρών ταμπού, η βεβήλωση της ιερότητας, η διατυμπάνιση της σεξουαλικής επιθυμίας». (Μ.Τερζοπούλου).

Βεβαίως όλα αυτά θα μπορούσαν να γίνουν απόλυτα κατανοητά γιατί κατά την σύγχρονη ψυχολογία «ο άνθρωπος συχνά θέλει να φανεί αυτός που δεν είναι, ακόμη και ενώπιον του εαυτού του».Το πανάρχαιο αυτό πανανθρώπινο έθιμο «είναι φαινόμενο βαθύτατου και αγχώδους αιτήματος της ψυχής του ανθρώπου, να λυτρωθεί από την καθημερινή του υποκρισία με μιαν έκφραση ανωνύμου διονυσιακής νέας υποκρισίας. Είναι τραγική μορφή ο καρνάβαλος, ζητά να λυτρωθεί από την υποκρισία, υποκρινόμενος. Ζητά να καταλύσει όλες τις προσωπίδες που φορά καθημερινά, με μια νέα την πιο απίθανη. Το βαθύτατο αίτημά του είναι να μεταμορφωθεί, αλλά δεν το καταφέρνει με την προβιά ή την προσωπίδα και την ιδιόμορφη συμπεριφορά». (Μελίτων Χατζής)

Αν αυτά τα στοιχεία αποτελούν για κάποιους παράδοση, για άλλους δεν είναι, γιατί η επιστήμη της κοινωνιολογίας και της ανθρωπολογίας διαβεβαιώνουν ότι παρόμοια έθιμα με διονυσιακό και βακχικό περιεχόμενο συναντάμε σε πλειάδα αναπτυγμένων αλλά και υπανάπτυκτων λαών. Aρα τα τελετουργικά δάνεια είναι κοινά και εμφανή και δεν μπορούν να στηρίξουν την άποψη του εθνικού εθίμου. Όταν μάλιστα σε μας η παράδοση έχει να κάνει με το ΗΘΟΣ και το ΕΘΟΣ τότε μάλλον υπάρχει κάποιο πρόβλημα ως προς την γενική αποδοχή. Στην πατρίδα μας η παράδοση ενώνει, δεν διχάζει, κι αυτό είναι ένα ακόμα στοιχείο προβληματισμού. Βέβαια η ελευθερία του καθενός να πορεύεται και να μασκαρεύεται όπως θέλει, είναι δικαίωμα πλέον, αλλά και δικαίωμα άλλων είναι να αμφισβητούν τη σοβαρότητα των όποιων επιχειρημάτων και των όποιων άλλων παραδόσεων που θέλουν να επιβιώνουν με δημόσιο χρήμα σε καιρούς ανθρωπιστικής κρίσης.

Όταν έχεις έναν υψίστης σημασίας και αξίας πολιτισμό, έναν ιλιγγιώδη πλούτο πολιτισμικών δρωμένων σε κάθε έκφανση της ζωής σου και μια παράδοση που τροφοδότησε γενιές και γενιές σε καιρούς δύσκολους για το γένος, γιατί δίδασκε ήθος και ενότητα, δεν μπορείς να καυχιέσαι γιατί κάνεις ό,τι κάνουν οι Γερμανοί και οι Κογκολέζοι τις ίδιες ημέρες του χρόνου με παρόμοια αισθητική και λογική. Αφήνουμε την σίγουρη τροφή του γένους και τρέφουμε τα παιδιά μας με τα ξυλοκέρατα ενός αμφίβολου πολιτισμού. Στην ελληνική παράδοση αξία έχει ο πολιτισμός γιατί ακριβώς σέβεται την αξία του ανθρώπινου προσώπου και την εμπειρία του.

Τρύφων Τσομπάνης

Αναπλ. Καθηγητής ΑΠΘ

ΥΓ. Τελικά από όλο αυτό το τραγόμορφο έθιμο του Σωχού, βρέθηκε ένας μόνο αποδιοπομπαίος τράγος,… ο Πρόεδρος του χωριού.