Σαν μάνα, που είναι πάντα δοτική στα παιδιά της, παρομοίαζαν τα προηγούμενα χρόνια, τις πηγές άφθονου νερού, τις λεγόμενες "νερομάνες", απ' όπου υδρεύονταν τα χωριά. Στο Βερτίσκο του δήμου Λαγκαδά, μάλιστα, όπου ακόμα σώζονται πολλές νερομάνες, οι κάτοικοι προχώρησαν σε σειρά έργων, προκειμένου να τις αναδείξουν αλλά και να τις διασώσουν, δημιουργώντας έναν χώρο δασικής αναψυχής.

"Επειδή τα πηγάδια αυτά έδιναν συνέχεια νερό, γι΄ αυτό τα ονόμασαν νερομάνες", εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Αδάμ Δράγας, ο οποίος διετέλεσε επί 16 χρόνια κοινοτάρχης Βερτίσκου.
Ο κ. Δράγας θυμάται ακόμα πώς στέκονταν, παιδάκι ακόμα, στην ουρά για να κουβαλήσει νερό, αφού όλο το χωριό υδρευόταν τότε από τις διάσπαρτες νερομάνες. Τα ρηχά αυτά πηγάδια, που όχι μόνο σώζονται, αλλά και λειτουργούν μέχρι σήμερα, αποτελούν κατασκευές που η αρχή τους χάνεται στην υστερορωμαϊκή εποχή και χρησιμοποιούνταν για την υδρομάστευση φυσικών πηγών πόσιμου ύδατος και τη δέσμευσή τους προς χρήση από τον άνθρωπο. Αποτελούσαν κατασκευές αρμονικά συνυφασμένες στο περιβάλλον, ενώ η καθεμία, σύμφωνα με τον κ.Δράγα, "είχε και το δικό της όνομα".

Τις νερομάνες του Βερτίσκου καταγράφει αναλυτικά στο βιβλίο του με τίτλο, "Οι νερομάνες του χωριού", ο Παντελής Στουγιαννίδης ο οποίος ομολογεί τη … θρασύτητα, όπως αναφέρει, να κάνει το συγγραφέα, "εγώ με τις λίγες κούτζες γράμματα που έμαθα, όπως λέει κι ο παππούς μας ο Μακρυγιάννης". Στο βιβλίο του, αναφέρει πως "κείνα τα χρόνια, η ύδρευση του χωριού γινόταν από πηγάδια, που είχαν κατασκευάσει οι χωριανοί σε κάποιες νερομάνες, που αναβλύζαν σε κάποιου βράχου τη ρίζα, σε καμιά λακκιά ή λογγάρι στις παρυφές του χωριού. Κάθε μαχαλάς είχε τα δικά του, ο απάνω μαχαλάς το Βαραδά που είναι και σήμερα ακόμα, αλλά εγκαταλειμμένος στα δυτικά του χωριού".
Αυτά τα πηγάδια- μπγαδούδια, συρτοπήγαδα κ.τλ.- αναφέρει ο κ. Στουγιαννίδης, ήταν, ας πούμε, ο αντίστοιχος υδάτινος ταμιευτήρας των σημερινών υδραγωγείων. "Το δίκτυο όμως μεταφοράς του νερού στον τόπο κατανάλωσης, στα σπίτια, το αποτελούσαν κατά 99% οι γυναίκες που χρησιμοποιούσαν διάφορα 'αγγειά', δοχεία δηλαδή, στάμνες, τενεκέδες και πολλές φορές βαρελάκια. Οι άντρες το΄χαν ντροπή να πάνε για νερό", αναφέρει χαρακτηριστικά.

Παράλληλα, υπήρχαν άλλα πηγάδια στην ύπαιθρο, εκεί που εκτελούνταν όλη η παραγωγική δραστηριότητα των κατοίκων, γεωργών, βοσκών, ξυλοκόπων, κυνηγών, γιατί, σύμφωνα με τον συγγραφέα, "δεν ήταν δυνατόν, το καλοκαίρι προπαντός, να παίρνουν νερό από το σπίτι, όταν πήγαιναν στο χωράφι, που πολλές φορές ήταν σε απόσταση πολλών χιλιομέτρων".
Αυτές οι νερομάνες, που ήταν στην ύπαιθρο, χωρίζονταν σε τέσσερις κατηγορίες: Ήταν σαν πηγάδια κτιστά, όπως αυτά του χωριού, ήταν σαν καϊνάκια ή λάγκβες (λακκούβες), σαν βυροί (λιμνούλες που σχηματίζονταν στα μεγαλύτερα ρέματα, εκεί όπου υπήρχε κάποιος καταρράκτης) και σαν τσεσμέδες (βρύσες με πήλινους σωλήνες).
Ονόματα πηγαδιών αναφέρονται ενδεικτικά το "Κρυγιό" δηλαδή κρύο, "επειδή είχε κρύο νερό, καθώς ο ήλιος δεν το έβλεπε ποτέ, έτσι όπως ήταν κάτω από ένα δέντρο με αλυγαριές καβαλικεμένο", το "Ακάτ", το κάτω δηλαδή και το "Απάν", το πάνω που δεν υπάρχει πια, το "Γιράνιο" που το νερό του είχε μια χροιά γαλανωπή, το "Πετριάδκο" που το κτίσαν και το φρόντιζαν οι Πετριάδες, ένα σόι που κατοικούσε δίπλα στο πηγάδι και ο "Καλόιαρος" που ήταν κοινόχρηστο και πήρε το όνομά του επειδή χτίστηκε από καλόγερο.

Δάσος αναψυχής αναδεικνύει τις νερομάνες

Με συνολικό προϋπολογισμό 45.000 ευρώ, επιδοτήθηκε μέσω του τοπικού προγράμματος της κοινοτικής πρωτοβουλίας LEADER, η δημιουργία ενός επισκέψιμου χώρου αναψυχής, σε μία περιοχή ιδιαίτερου φυσικού και πολιτισμικού κάλλους. Η υλοποίηση του προγράμματος έγινε από την ΑΝΕΘ Α.Ε., με την εθελοντική εργασία κατοίκων του χωριού και μελών του Μορφωτικού Αθλητικού Συνδέσμου Βερτισκιωτών. Σύμφωνα με τον συντονιστή του προγράμματος Γ.Πετρίδη, αντικείμενο του έργου αποτέλεσε η ανάδειξη των πέτρινων αβαθών πηγαδιών, που διασώζονται περιμετρικά του οικισμού (νερομάνες).
Με την εθελοντική εργασία των μελών του Συνδέσμου πραγματοποιήθηκε η διάνοιξη μονοπατιών πρόσβασης στις νερομάνες, καθώς και η δημιουργία θέσεων παρατήρησης και θέας, με ορίζοντα που περιλαμβάνει τις κορυφογραμμές όλων σχεδόν των βουνών της Κεντρικής Μακεδονίας, καθώς και η δημιουργία χώρου δασικής αναψυχής. ’λλωστε, η περιοχή εφαρμογής του έργου, χαρακτηρίζεται από την παρουσία σημαντικών δασικών οικοσυστημάτων από συστάδες δρυός και οξιάς. Ο επισκέπτης περιηγητής έχει πλέον την δυνατότητα, μέσα από μια διαδρομή εντός της φύσης, να γνωρίσει από κοντά την τεχνική των προγόνων, οι οποίοι πάντα με χρήση τοπικών υλικών και με ήπιες επεμβάσεις, έπαιρναν νερό, σεβόμενοι το περιβάλλον.
Σημειώνεται ότι ο Σύνδεσμος Βερτισκιωτών ιδρύθηκε το 1964 με σκοπό τη διάσωση και διάδοση της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής. Έχει ενταχθεί στο Τοπικό Σύμφωνο Ποιότητας για τις επιχειρήσεις αγροτικού τουρισμού στο νομό Θεσσαλονίκης, ενώ συμμετέχει και στο Δίκτυο Επιχειρήσεων Αγροτουρισμού Θεσσαλονίκης, με τον διακριτικό τίτλο "Μ.Α.Σ. Βερτισκιωτών".