Αφιέρωμα στο παλαιοχριστιανικό έθιμο των αναστενάρηδων που αναβιώνει στον Λαγκαδά, κάνει η εφημερίδα «New York Times», πλαισιώνοντάς του μάλιστα με πλούσιο φωτογραφικό υλικό.

Ο συντάκτης του κειμένου, που είχε επισκεφθεί ο ίδιος τον Λαγκαδά πριν από περίπου πέντε χρόνια (την 21η Μαϊου του 2016, κατά την γιορτή των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης - μια από τις τρεις ημέρες το χρόνο που αναβιώνει το εν λόγω έθιμο) περιγράφει με γλαφυρό τρόπο το πώς οι συμμετέχοντες στα αναστενάρια πατούν πάνω σε αναμμένα κάρβουνα.

«Το δωμάτιο ήταν ελαφρώς φωτισμένο, φωτίζονταν μόνο από έναν ασθενή κίτρινο λαμπτήρα και τις φλόγες από το τζάκι. Μια μικρή ομάδα ανδρών και γυναικών, που κρατούσαν τις ιερές εικόνες Ελλήνων Ορθόδοξων αγίων, χορεύουν και στροβιλίζονται γύρω από το πάτωμα κάτω από τον ήχο των οργάνων: μια θρακική λύρα, μια γκάιντα, ένα ντέφι. Οι χορευτές, παραδιδόμενοι στη μουσική, έκλεισαν τα μάτια τους. Ολοι τραγουδούσαν. Οι φωνές τους μεταφέρθηκαν έξω στους βροχερούς δρόμους. Λίγο αργότερα, σε ένα είδος έκστασης, άρχισαν να περπατούν χωρίς παπούτσια πάνω σε κάρβουνα».

Στον Λαγκαδά οι εορτασμοί διαρκούν τρεις μέρες και περιλαμβάνουν ένα εντυπωσιακό τελετουργικό πεζοπορίας.

Ο συντάκτης επισημαίνει ότι το 2016 ταξίδεψε στη Βόρεια Ελλάδα για να γνωρίσει μερικούς από αυτούς που διατηρούν αυτές τις παραδόσεις.

Η οικογένεια και οι στενοί φίλοι του Αναστάσιου Γκαϊντατζή είναι μερικοί από τους τελευταίους συμμετέχοντες. Ο κ. Γκαϊντατζής, ο οποίος είναι 85 ετών, είναι ένας από τους παλαιότερους συμμετέχοντες του εθίμου. Η οικογένειά του, που κάποτε ζούσε στη σημερινή βουλγαρική πόλη Κωστί, στην Ανατολική Θράκη, έφτασε στον Λαγκαδά το 1923, μετά την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.

Οι άνθρωποι που συγκεντρώθηκαν εκεί ήταν μέλη ενός συλλόγου που ιδρύθηκε από την οικογένεια Γκαϊντατζή το 1994 για να βοηθήσει στη διαιώνιση των τοπικών παραδόσεων.

Οι εθνογράφοι πιστεύουν ότι το τελετουργικό έχει τις ρίζες του στους αρχαιοελληνικούς εορτασμούς του Διονύσου - και ότι, με τα χρόνια, οι ειδωλολατρικές παραδόσεις έχουν συγχωνευθεί με ορθόδοξες τελετές.

Αλλοι πιστεύουν σε έναν τοπικό μύθο που αποδίδει την προέλευση της τελετής σε εκκλησία των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης που πυρπολήθηκε στο Κωστί, πριν από πολλές εκατοντάδες χρόνια. Σύμφωνα με την παράδοση, ακούστηκαν οι φωνές των αγίων να ζητούν βοήθεια μέσα στην εκκλησία. Οι χωρικοί μπήκαν στο φλεγόμενο κτίριο για να σώσουν τις εικόνες των αγίων και, όταν βγήκαν, ούτε οι διασώστες ούτε οι εικόνες τραυματίστηκαν. Είχαν προστατευτεί από τη φωτιά από τους αγίους.

Το τελετουργικό των Αναστεναριών ξεκινά από το κονάκι, ένα ειδικό ιερό αφιερωμένο στους αγίους, όπου οι εικόνες τοποθετούνται ανάμεσα στα κόκκινα μαντήλια που θεωρούνται ιερά από τους περιπατητές της φωτιάς, και άλλα αφιερώματα.

Τότε οι μουσικοί φτάνουν και αρχίζει ο εορτασμός.

Η τελετή με τα πόδια γίνεται συνήθως έξω, αλλά το 2016 οι έντονες βροχοπτώσεις ανάγκασαν την εκδήλωση σε εσωτερικούς χώρους.

Ενα από τα μέλη της ομάδας τοποθέτησε μεγάλα κομμάτια ξύλου στο τζάκι και, από τη στιγμή που είχαν δημιουργηθεί ζεστά κάρβουνα, όλοι ήταν έτοιμοι να ξεκινήσουν. Οι εορταστές αφαίρεσαν το χαλί, διέσπειραν τα αναμμένα κάρβουνα στο έδαφος και, ένας προς έναν, άρχισαν να περπατούν πάνω τους, χωρίς παπούτσια, με κλειστά μάτια, σχεδόν μεθυσμένοι με τα συναισθήματα της στιγμής.

Μερικοί συμμετέχοντες περπατούσαν αργά, άλλοι πιο γρήγορα. Ακολούθησαν τον ρυθμό της μουσικής. Προσπάθησα να δώσω ιδιαίτερη προσοχή στα πρόσωπά τους. Δεν έδειξαν σημάδια πόνου ή ταλαιπωρίας. Στην πραγματικότητα φαίνονταν μάλλον ήρεμοι.

Οταν η πρώτη παρτίδα κάρβουνου είχε κρυώσει, μια δεύτερη παρτίδα βγήκε από το τζάκι και η τελετή συνεχίστηκε.

Ακόμη και ως θεατής, ένιωσα συγκίνηση βλέποντας τους αναστενάρηδες – και ίσως ακόμη και τη βαθιά μυστηριακή θεότητα.

Τα Αναστενάρια στον Λαγκαδά συνήθως προσελκύουν δεκάδες άτομα από τις γύρω περιοχές, αλλά την πρώτη μέρα ο κακός καιρός κράτησε τους περισσότερους επισκέπτες μακριά.

Τις επόμενες δύο μέρες, ωστόσο, αφού σταμάτησε η βροχή, πολλοί άνθρωποι ήρθαν για να παρακολουθήσουν το τελετουργικό – το οποίο αυτή τη φορά πραγματοποιήθηκε σε έναν υπαίθριο χώρο κοντά στο κονάκι, τον οποίο παρείχε στους συμμετέχοντες ο δήμος.

Μεταλλικά φράγματα τοποθετήθηκαν σε έναν μεγάλο κύκλο για να κρατηθεί το ακροατήριο ασφαλές και στο κέντρο τα μέλη της ομάδας άναψαν μια τεράστια φωτιά. Καθώς έπεφτε η νύχτα, οι άνθρωποι συγκεντρώθηκαν για να παρακολουθήσουν.

Οταν οι αναστενάρηδες και οι μουσικοί έφυγαν από το κονάκι, έξω υπήρχε ήδη βαθύ σκοτάδι. Ολα τα φώτα στη γύρω περιοχή έσβησαν και το μόνο που μπορούσε κανείς να δει ήταν τα κάρβουνα. Το πλήθος παρακολουθούσε σιωπηλά καθώς οι πυροβάτες πλησίαζαν στο σημείο όπου βρίσκονταν η φωτιά.

Μετά τον εορτασμό, τα μέλη της ομάδας μαζεύτηκαν ξανά στο κονάκι για να φάνε ζεστή σούπα μέσα από μπολ. Μου προσέφεραν επίσης ένα μπολ. Σύντομα όλοι είχαν αποχωρήσει, εκτός από τον Αναστάσιο Γκαϊντατζή.

Ο κ. Γκαϊντατζής προσπαθεί εδώ και καιρό να διατηρήσει το έθιμο ζωντανό φέρνοντας νέα μέλη της οικογένειας και στενούς φίλους όποτε ήταν δυνατόν. Αλλα δεν είναι κάτι εύκολο, τονίζει.

«Είναι κάτι που δεν μπορεί να διδαχθεί», μου είπε. «Είναι οι άγιοι που σε καλούν».