Τα ζητήματα της θείας Λατρείας συχνά απασχολούν τους ανθρώπους, κληρικούς και λαϊκούς, οι οποίοι άλλοτε με διάθεση αγάπης και ενίοτε με αρνητική προδιάθεση ασχολούνται με ζητήματα που άπτονται της λειτουργικής ζωής, των τελετουργικών δρωμένων. Και ίσως δεν έχουν άδικο όσοι αγωνίζονται και αγωνιούν για μια θεία Λατρεία που να κινείται στο πλαίσιο και τη Λογική της Λατρείας, δηλαδή στην ανόθευτη παράδοση χωρίς τις επικαλύψεις και τις «προσχώσεις» ή τη «σκουριά» των αιώνων.

Αναμφίβολα η Λατρεία μας είναι ένα ζωντανό στοιχείο της εκκλησιαστικής μας πραγματικότητας και ζωής, όταν όμως αποκοπεί από την ιστορική της ρίζα, παρουσιάζει κενά και άγνωστα πεδία, που χρήζουν έρευνας και μελέτης των πηγών.

Ο λειτουργικός χρόνος και ο ημερήσιος κύκλος των ακολουθιών της εβδομάδος και ιδιαίτερα της Μεγάλης  εβδομάδος,  αναμφίβολα δημιουργεί κάποιες σταθερές βάσεις σε όσους θέλουν να λέγονται μέλη της εκκλησιαστικής κοινότητας και να ακολουθούν τη ζωή των αγίων. Όμως, το όλο οικοδόμημα της Λατρείας μας έχει και όλα εκείνα τα στοιχεία που δημιουργούν τις συνθήκες και τις προϋποθέσεις της μόρφωσης, όχι μόνο κατά Θεόν, αλλά και κατ’ άνθρωπον, γιατί πραγματικά λειτουργεί ως ένα μεγάλο σχολείο που διδάσκει αενάως, αιώνες τώρα, ποίηση, γλώσσα, κάλλος, μουσική, αρχιτεκτονική, ζωγραφική, αισθητική και ομορφιά. Αυτή η ομορφιά τον μυεί στην ευταξία του ουρανού, για την οποία ο Αγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος λέγει να «μη ἀτιμάζομεντή νεὐταξίαν, διότι τάξει τά πάντα διεκοσμήθη καί ὁ διακοσμήσας Λόγος»

 Η φράση αυτή του Αγίου Γρηγορίου συναντιέται ένδεκα αιώνες αργότερα με τη σκέψη του μεγάλου λειτουργιολόγου της Θεσσαλονίκης, του Αγ. Συμεών, που λέει: «ὑπερμάχει τῶν ἱερῶν τάξεων ὡς ἀγαπῶ νεὐ πρέπει ανοἴκου Κυρίου», στιχούμενοι όμως και οι δύο μεγάλοι Αγιοι στην αποστολική προτροπή του Παύλου στους Εβραίους: «Λατρεύσω με νεὐαρέστως τῷ Θεῶ, μετά αἰδοῦς και εὐλαβείας»

Την όλη οργάνωση της λειτουργικής ζωής της Εκκλησίας, που ξεκινάει από τη θεμελίωση του ναού και φτάνει ως την αγιογραφική του ιστόρηση, την τάξη της ακολουθίας που καθορίζει το τυπικό, την παρουσία των λειτουργών και τα άμφιά τους, ακόμα και την παραμικρή λεπτομέρεια του εκκλησιαστικού χώρου, πάντα τα φρόντιζε η εκκλησία με ζήλο και αίσθηση ιερού κάλλους, γιατί είχε τη βεβαιότητα ότι: «τάξις συνέχει πάντα και τά ἐπίγεια και τά ἐπουράνια. Τάξις ἐναἰσθητοῖς, τάξις ἐνἀγγέλοις, τάξις ἐνἄστροις, καί κινήσει και μεγέθει και λαμπρότητι, τάξις περι ήγαγεν οὐρανόν, ἤπλωσεν ἀέρα, ὕδωρἔδη σενἐννεφέλαις, και οὐκ ατέχε εν, ἄλλ’ ἔσπειρεν ἐπί πρόσωπον πάσης της γῆς, εὐτάκτως και ὁμοτίμως… την αὐτήν ὁδόν εὐθυνόμεθα και πορευόμεθα…».

Μέσα, λοιπόν, σε αυτό το κλίμα που διαμορφώνει η ίδια η παράδοση, συχνά η Εκκλησία μας δείχνει το ενδιαφέρον της με συνέδρια, ημερίδες, συμπόσια λειτουργικά, αλλά και γραπτά κείμενα, προκειμένου να νουθετήσει και κυρίως ν’ αναθερμάνει τη σχέση κλήρου και λαού, με τη λογική της Λατρείας, που δεν είναι άλλη από το μέτρο, την αισθητική, το κάλλος, την τάξη,την αγωγή του λαού. Ας μην λησμονούμε ότι μπορεί η Λατρεία μας να στηρίζεται στο πνεύμα και τη λογική της λαμπροφόρου Αναστάσεως, αλλά υπάρχει ταυτόχρονα η ταπείνωση και πτωχεία της φάτνης και συγχρόνως η πορεία της εσχάτης ταπεινώσεως του Σταυρού, που προσδιορίζουν τη ζωή μας ως πιστών και ως Εκκλησίας.

Θεωρείται, λοιπόν, αδιανόητο, μετά τα όσα έχουν θεσπίσει και γράψει Πατέρες και Αγιοι της Εκκλησίας μας, που δια της Λατρείας βρήκαν τον δρόμο της ζωής και της σωτηρίας κοντά στον Χριστό, ν’ αμφιταλαντευόμαστε σήμερα και να ενισχύουμε τη δημιουργία άλλων συνθηκών, που είναι ξένες με το πνεύμα και τη λειτουργική λογική.

Και αναφέρομαι στα όσα φαιδρά και ευτράπελα συμβαίνουν τούτες τις μέρες σε κάποιους ναούς που φέρουν την Εκκλησία του Χριστού να γίνεται «όνειδος και αγγέλοις και ανθρώποις», αφού γίνεται θέαμα στα τηλεοπτικά κανάλια, που κάθε άλλο ενδιαφέρονται για το καλό της Εκκλησίας μας. Είναι τελείως έξω από τη λογική της λατρείας, που την καθιέρωσαν άγιοι  και λογιότατοι  Πατέρες και εκκλησιαστικοί άνδρες μεγάλου διαμετρήματος, να βλέπουμε την ημέρα του Μεγάλου Σαββάτου, την ημέρα του απόλυτου πένθους και της σιγής, την ημέρα που η εκκλησία δια του χερουβικού ύμνου προτρέπει τον λαό: «σιγη σάτω πάσα σάρξ, βροτεία…» να παρατηρείται ένα απίστευτο θέαμα οχλαγωγίας με θορύβους και ενέργειες που όχι μόνο σκανδαλίζουν, αλλά και διασύρουν την λατρεία και τη μνήμη του Κυρίου!!!

Είναι απίστευτο το τι θα μπορούσε να φανταστεί ένας περαστικός-μη χριστιανός ή όχι πολύ πιστός- από ένα ναό που υποθάλπει τέτοιες «ευσεβοφανείς φαιδρότητες»!!! Αναρωτιέμαι όμως, αυτοί που διοργανώνουν τέτοιες ενέργειες, δεν άνοιξαν ποτέ το τυπικό της εκκλησίας για να λάβουν οδηγίες περί της τελέσεως των ακολουθιών; Δεν είδαν πώς άγιοι ιερείς διακονούν τη λατρεία «μετά αιδούς και ευλαβείας;» Τι είναι αυτό που τους ωθεί να ξεχάσουν την αιδώ και την ευλάβεια; Γιατί το 2022 μένουν ακόμα στην αρχαιοελληνική-Διονυσιακή λογική, ότι ο θόρυβος ξορκίζει το κακό και τον διάβολο, όταν ξέρουμε από την παράδοσή μας ότι αιτία ταραχής και θορύβων είναι μόνο ο Σατανάς, ο οποίος ευελπιστεί να μας ταράξει!!! Πώς μετά από τέτοια αναταραχή στην καρδιά της λατρείας θα ειρηνέψει η καρδιά του πιστού και θα ψάλλει το «σιγη σάτω πάσα σαρξ βροτεία»;

Και βέβαια το κακό ξεκινά από τις προηγούμενες μέρες της Μεγάλης εβδομάδος, και όχι μόνο, αλλά και των άλλων μεγάλων εορτών της πίστης μας, όπου βρίσκει τρόπο ο πονηρός να διακωμωδήσει με τον δικό του τρόπο και να ταράξει τον πιστό λαό, όπου με θεατρικά δρώμενα αντιαισθητικά ή αντιπαραδοσιακές παρεμβάσεις στο λειτουργικό τυπικό, εξοβελίζεται το πνεύμα και η λογική της Λατρείας, στην οποία οφείλουμε σεβασμό και κυρίως υπακοή, αν θέλουμε να λεγόμαστε ευνομούμενη εκκλησία. Το γεγονός ότι οι τελούντες τα δρώμενα αυτά γίνονται θέαμα στα τηλεοπτικά κανάλια για να γελάσει ο λαός, πρέπει να μας προβληματίσει σοβαρά. Και αναφερόμαστε στην αγαλματοποίηση της εικόνος του Νυμφίου, τα δρώμενα των πάσης φύσεως αποκαθηλώσεων που δεν τα προβλέπει κανένα λειτουργικό τυπικό αρχαίο ή νεώτερο, η λειτουργία του Μεγάλου Σαββάτου στο κουβούκλιο του επιταφίου και άλλα τινά που γίνονται κατά τόπους με αποκλειστική ευθύνη κάποιων κληρικών, που ταλανίζονται από την άγνοια της ιστορίας και της εξέλιξης της λατρείας αλλά που  η υποκειμενική τους άποψη και γούστο, τείνει να δημιουργήσει παράδοση και έθιμο, που είναι δύσκολο να εξαλειφθεί, όταν o λαός έχει πλέον εθιστεί στον «ευσεβή χαβαλέ»! ΣΤΩΜΕΝ ΚΑΛΩΣ, ΣΤΩΜΕΝ ΜΕΤΑ ΦΟΒΟΥ! Μάλλον το ξεχνάμε συχνά! Μη μπερδεύουμε τη θεία λατρεία με τη λαογραφία, την εκκλησιαστική παράδοση με το φολκλόρ, την ομορφιά της λατρείας μας με το ατομικό γούστο και το κιτς!

Αναμφίβολα και η δική μας εποχή  θ’ αφήσει το δικό της αποτύπωμα και θα συμβάλλει στην παράδοση και το όποιο λιθάρι πάμε να προσθέσουμε στο όλο οικοδόμημα της Λατρείας ν’ αποτελεί συμβολή και όχι κακόγουστη παρέμβαση στην ιστορική εξέλιξη της Λατρείας μας, καθώς και να προβληματιστούμε για το ωραίο και το άσχημο, το καλό και το κάλλος, την ομορφιά των ανθρώπων και την ομορφιά του Θεού, την ευταξία και την αταξία.

Κυρίως όμως να επικαιροποιήσουμε τη λογική της Λατρείας, όπως τη διαμόρφωσε η αγιασμένη εμπειρία των αγίων και μεγάλων Πατέρων της εκκλησίας. Είναι εύκολο; Είναι εφικτό; Θεωρούμε πως ναι, γιατί όπως λέει και ο Οδυσσέας Ελύτης: «Τόνοῦ Σας, ἀπό Σᾶς ἐξαρτᾶται ἡ ἄνοιξη»!

Ο Τρύφων Τσομπάνης, δίδαξε  Ιστορία της Λατρείας, Τελετουργική & Τυπικό, στην Ανωτάτη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης και τώρα διδάσκει Εισαγωγή στη Λατρεία, Αισθητική της Λατρείας & Ομιλητική στο Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας ΑΠΘ.