Το 1918, με Βασιλικό Διάταγμα, ο οικισμός Μπερόβης αναγνωρίστηκε ως κοινότητα· αργότερα, το 1927, μετονομάστηκε σε κοινότητα Βερτίσκου. Οι κάτοικοί της είχαν οργανωθεί επαγγελματικά, ιδρύοντας συνεταιρισμούς και συλλόγους για να βελτιώσουν τις συνθήκες εργασίας. Ιδιαίτερα σημαντική υπήρξε η καπνοκαλλιέργεια στον Βερτίσκο κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα και το 1927 ιδρύθηκε το Σωματείο Καπνεργατών Μπερόβης «Η Αγάπη».

Την πρόοδο των πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα διέκοψε η γερμανική κατοχή. Το 1944, οι ναζί έκαψαν πολλά σπίτια και το σχολείο του χωριού, ενώ ταραγμένη υπήρξε και η περίοδος του Εμφυλίου πολέμου στον Βερτίσκο, καθώς, στις 3 Φεβρουαρίου 1947, αντάρτες επιτέθηκαν στον αστυνομικό σταθμό, που έδρευε στην οικία του Φωτιάδη, στην πλατεία του χωριού. Μετά τη λήξη του Εμφυλίου, οι Βερτισκιώτες αξιοποίησαν τα σχέδια αποκατάστασης των πληγέντων και βελτίωσαν τόσο τα σπίτια του οικισμού όσο και το κτίριο του σχολείου. Ωστόσο, το 1978, ο σεισμός κατέστρεψε πολλές από τις παλαιότερες οικίες, οι περισσότερες εκ των οποίων, όμως, ήταν ήδη εγκαταλειμμένες.

Από τα ελάχιστα παλιά σπίτια που σώζονται ακόμη στον Βερτίσκο προκύπτει ότι η τυπική κατοικία ανήκε στον χαρακτηριστικό τύπο της υπαίθρου της Μακεδονίας, δηλαδή ήταν ισόγειο με έναν ή περισσότερους βοηθητικούς χώρους στη σειρά, με σκεπαστό χαγιάτι.

Στις αρχές του 20ού αιώνα, στον Βερτίσκο λειτουργούσε δημοτικό σχολείο που στεγαζόταν σε διώροφο κτίριο στον Καρβασαρά, το οποίο με την υποχώρηση των Ελλήνων, το 1913, έκαψε ο βουλγαρικός στρατός και ξαναχτίστηκε το 1915 με χρήματα του Εκκλησιαστικού Ταμείου· από το 1918 έως το 1935 λειτούργησε ως τριτάξιο και από το 1935 έως το 1942 ως εξατάξιο. Μετά την καταστροφή του σχολείου στην Κατοχή και έως το 1947, η διδασκαλία των μαθημάτων γινόταν στην εκκλησία του χωριού, ενώ την τελευταία περίοδο του Εμφυλίου δεν υπήρχε εκπαιδευτικό ίδρυμα στον οικισμό. Το σχολείο επαναλειτούργησε το 1950, σε ιδιωτική οικία, με περίπου 160 μαθητές.

Τελικά, το 1951 άρχισαν οι εργασίες αποπεράτωσης του πυρπολημένου δημοτικού σχολείου, οι οποίες ολοκληρώθηκαν το 1952· αργότερα, το 1973, διέκοψε τη λειτουργία του.

Το 1928 επεκτάθηκε ο ναός του Αγίου Γεωργίου, καθώς κατεδαφίστηκε ο μικρός ξύλινος γυναικωνίτης που υπήρχε μέχρι τότε και χτίστηκε νέος, πάνω από τον νάρθηκα. Έτσι, η εκκλησία απέκτησε τη σημερινή μορφή της. Στη νότια πλευρά του ναού υπάρχει καμπαναριό, το οποίο χτίστηκε μετά τον σεισμό του 1978, αλλά έχει τη μορφή και τη θέση που είχε το αρχικό πέτρινο. Ιδιαίτερα σημαντικά για τη ζωή των κατοίκων του Βερτίσκου ήταν οι θρησκευτικές τελετές και τα έθιμα. Έτσι, στη γιορτή του Αγίου Γεωργίου, μετά τη λειτουργία, γινόταν η περιφορά των εικόνων και του λαβάρου. Φημισμένο ήταν και το καρναβάλι στον Βερτίσκο, που ελάμβανε χώρα στα Θεοφάνια.

Από την έκδοση «Δήμος Λαγκαδά - Ιστορία και Πολιτισμός»

Φωτογραφία: Πάρης Καμπάκης