Αν ένα θέμα συζητείται στην ύπαιθρο του νομού Θεσσαλονίκης και απασχολεί έντονα τους κατοίκους, εκτός από τα ζητήματα της καθημερινότητας, είναι η μείωση του πληθυσμού. Η απογραφή του 2019 ήταν αποκαλυπτική της φθίνουσας πληθυσμιακής πορείας που ακολουθεί η περιοχή.

Ο προβληματισμός των πολιτών και η ανησυχία για το μέλλον του τόπου είναι εύλογα. Τα στοιχεία δείχνουν ότι ο πληθυσμός στις περισσότερες περιοχές μειώθηκε και για να είμαι ακριβής σε τρεις από τους οχτώ δήμους σημειώθηκε αύξηση, ενώ σε πέντε μείωση μόνιμων κατοίκων.

Οι τρεις κερδισμένοι σε κατοίκους είναι οι δήμοι με αστικά χαρακτηριστικά. Δηλαδή οι δήμοι Θέρμης, Πυλαίας – Χορτιάτη και Ωραιοκάστρου. Οι πρώτοι δύο κατέγραψαν σε μια δεκαετία από περίπου 2.000 κατοίκους περισσότερους ο καθένας, ενώ περίπου 1.600 ήταν οι περισσότεροι κάτοικοι στο Ωραιόκαστρο. Περίπου 6.000 κάτοικοι περισσότεροι σε αυτές τις περιοχές συνολικά.

Μειώθηκε ο μόνιμος πληθυσμός στους άλλους πέντε δήμους της Β' Θεσσαλονίκης. Ο δήμος Βόλβης φιλοξενεί περίπου 3.700 λιγότερους κατοίκους, ο δήμος Δέλτα 900, ο δήμος Θερμαϊκού 4.700, ο δήμος Λαγκαδά επίσης 4.700 και ο δήμος Χαλκηδόνος 3.600 λιγότερους σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία.

Το ισοζύγιο δείχνει ότι η ύπαιθρος του νομού Θεσσαλονίκης μετράει 11.500 λιγότερους κατοίκους σε σύγκριση με το 2011.

Τα στοιχεία αυτά πρέπει να αναλυθούν και να βρεθούν οι λόγοι αυτής της τάσης εγκατάλειψης της υπαίθρου. Είναι ένα πολύ σοβαρό ζήτημα, για πολλούς λόγους και οι επιπτώσεις του μακροπρόθεσμα αφορούν σε όλη τη χώρα κι όχι μόνο στη Β' Θεσσαλονίκης ή στον νομό.

Η ύπαιθρος του νομού Θεσσαλονίκης συγκεντρώνει ορισμένα χαρακτηριστικά, που δύσκολα δικαιολογούν αυτή την τάση, αυτή την πληθυσμιακή μείωση. Με κορεσμένο το πολεοδομικό συγκρότημα, με ικανό απόθεμα γης για να φιλοξενήσει κατοικία, με συγκεντρωμένο τον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα, δηλαδή όλη την παραγωγική δραστηριότητα αν συνυπολογίσει κάποιος και τον τουρισμό, με φτηνότερη στέγη, με πιο ανθρώπινες και βιώσιμες συνθήκες και μάλιστα δίπλα στο πολεοδομικό συγκρότημα, η ύπαιθρος της Θεσσαλονίκης λογικά θα έπρεπε να είναι πόλος έλξης για μόνιμη κατοικία και ειδικά για νέους και νέα ανδρόγυνα.

Συμβαίνει το αντίθετο στην πράξη όμως. Και αποτελεί ένα σημαντικό case study για τους ειδικούς να εξετάσουν τους λόγους που η ύπαιθρος του νομού Θεσσαλονίκης έχει πάψει να είναι ελκυστική, παρά τα συγκριτικά πλεονεκτήματά της.

Στο βαθμό που φτάνουν οι δικές μου γνώσεις και ως κάτοικος τα τελευταία επτά χρόνια στην περιοχή, καταγράφω μια σειρά από ελλείψεις, οι οποίες μπορούν πιθανώς να εξηγήσουν το φαινόμενο της εγκατάλειψης της υπαίθρου, για αντικειμενικούς λόγους, πέρα από τα πιθανώς βαθύτερα αίτια.

Στους τρεις δήμους που κατόρθωσαν να προσελκύσουν περισσότερους κατοίκους υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά. Είναι δήμοι με ισχυρούς αστικούς πόλους, με τοπική αγορά, με επαρκείς υπηρεσίες, που συνδυάζουν τις συνθήκες της πόλης με την πιο ανθρώπινη καθημερινότητα. Έχουν σχολεία, έχουν διεξόδους τοπικής διασκέδασης, διαθέτουν υπηρεσίες και έχουν πιο σύγχρονη και ποιοτική κατοικία. Επίσης, έχουν προοπτική και μέλλον.

Δηλαδή, η Θέρμη επεκτείνεται. Η οικοδομική δραστηριότητα (νέες δουλειές, νέα κατοικία, νέο εισόδημα) έχει αρχίσει να παίρνει μπροστά εδώ και κάποια χρόνια και αυτή τη στιγμή είναι στο φόρτε της. Οι υποδομές βελτιώνονται σημαντικά και η προσβασιμότητά της καθίσταται εξαιρετική. Η τοπική αγορά προσφέρει δυνατότητες παραμονής του τοπικού εισοδήματος στην περιοχή.

Η Πυλαία και το Πανόραμα επίσης προσελκύουν νέους κατοίκους, επειδή ουσιαστικά η πρώτη συνδέεται πλέον άρρηκτα με το πολεοδομικό συγκρότημα, ενώ το Πανόραμα αποτελεί τη φυσική του προέκταση. Υπάρχουν ελλείψεις, αλλά υπάρχει και προοπτική και δυνατότητες κάλυψής τους, ενώ έχουν και περιθώρια ανάπτυξης οικιστικά και προσέλκυσης επιχειρηματικών πρότζεκτ.

Το Ωραιόκαστρο, με αντίστοιχα χαρακτηριστικά, μέσα στην προηγούμενη δεκαετία ολοκλήρωσε ουσιαστικά την προσέλκυση νέων κατοίκων, εδραιώθηκε ως αστικός πόλος στην επέκταση του πολεοδομικού συγκροτήματος, ενώ επίσης έχει περιθώρια ανάπτυξης σε όλα τα επίπεδα, οπότε οι επίδοξοι νέοι κάτοικοι βλέπουν προοπτική, με τις υποδομές και τις παρεχόμενες υπηρεσίες να έχουν βελτιωθεί σημαντικά.

Στον αντίποδα, οι τουριστικοί δήμοι Βόλβης και Θερμαϊκού έχουν μεγάλα περιθώρια επισκεψιμότητας και εποχιακής οικονομικής δραστηριοποίησης, όμως για μόνιμη κατοικία πέφτουν μακριά από το πολεοδομικό συγκρότημα, δεν δίνουν πολλές ευκαιρίες για ολόχρονη εργασία, λειτουργούν με όρους που απέχουν από εκείνους του αστικού κέντρου. Για να προσελκύσουν περισσότερους μόνιμους κατοίκους πρέπει να επενδύσουν και σε άλλες διεξόδους πέραν του τουρισμού, διότι έχουν και τα περιθώρια ανάπτυξης, αλλά πρέπει να βρεθούν τρόποι για να γίνουν πιο ελκυστικές αυτές οι περιοχές.

Ο δήμος Θερμαϊκού θα έχει τις δυνατότητες, καθώς είναι πλέον δίπλα σε πολύ μεγάλα πρότζεκτ της ανατολικής Θεσσαλονίκης και μπορεί να απορροφήσει την υπεραξία της ανάπτυξης στην περιοχή από τα όρια της Καλαμαριάς και ανατολικότερα, αρκεί βέβαια να αποκαταστήσει το έλλειμα στις οδικές συνδέσεις και το ημιτελές κτιριακό απόθεμά του να ολοκληρωθεί και να αξιοποιηθεί. Επίσης, η στέγη στην περιοχή δεν είναι τόσο φτηνή για να είναι ελκυστική.

Ο δήμος Βόλβης έχει περιθώριο επέκτασης της κατοικίας και πρέπει να αποκτήσει ένα σχέδιο προσέλκυσης επενδύσεων, ώστε να δώσει επαγγελματική διέξοδο σε όσους θα σκέφτονταν να κατοικήσουν εκεί.

Ο δήμος Δέλτα έχει ανάγκη από υποδομές, από καλύτερους δρόμους, από περισσότερη κατοικία και από την αναγέννηση της Βιομηχανικής Περιοχής, ώστε οι πολλοί εργαζόμενοι να γίνουν και μόνιμοι κάτοικοι της περιοχής και να μην προτιμούν να εργάζονται στην περιοχή, αλλά να κατοικούν στο πολεοδομικό συγκρότημα. Προοπτική υπάρχει. Όμως πρέπει να γίνουν πολλά για να γίνει πραγματικότητα και να μη μείνει μόνον στα χαρτιά. Εκατοντάδες χιλιάδες εργαζόμενοι στον συγκεκριμένο δήμο προτιμούν να κάνουν χιλιόμετρα και να ταλαιπωρούνται με τις ώρες στους δρόμους για να μετακινηθούν στο δρομολόγιο σπίτι – δουλειά, παρά να μετακομίσουν και να εγκατασταθούν στην περιοχή κατοικίας τους. Αυτό σημαίνει ότι αφενός η περιοχή δεν είναι ελκυστική για κατοικία, αφετέρου ότι υπάρχει ο τρόπος να γίνει, αρκεί να υπάρξει και σχέδιο. Επισημαίνω ότι ένα πραγματικά αναπτυξιακό έργο για την περιοχή, ο προαστιακός σιδηρόδρομος, το city train της δυτικής Θεσσαλονίκης μπορεί να λειτουργήσει και αντίστροφα από τις προσδοκίες. Δηλαδή να δώσει μια λύση για την εξυπηρέτηση των μετακινήσεων των ήδη μόνιμων κατοίκων του δήμου Δέλτα, αλλά από την άλλη να βελτιώσει τους χρόνους και τις συνθήκες μετακίνησης όσων κατοικούν εκτός του δήμου κι έτσι να μη χρειαστεί να μετακομίσουν στην περιοχή, διότι θα έχει λύσει το σημαντικότερο ζήτημα για τη μετεγκατάστασή τους. Από την άλλη θα δώσει κίνητρο σε νέους κατοίκους να μείνουν στην περιοχή και να αναζητήσουν εκεί το μέλλον τους. Λείπουν κι άλλες υποδομές και υπηρεσίες, ενώ πρέπει να βελτιωθούν και πολλά στην καθημερινότητα των πολιτών.

Αντίστοιχη είναι η εικόνα και στον δήμο Χαλκηδόνος, όπου κυριαρχεί ο πρωτογενής τομέας και εκεί πολλά θα εξαρτηθούν από τα κίνητρα για νέους αγρότες, την αγροτική πολιτική των επόμενων ετών και τα κίνητρα που θα δώσει ο ίδιος ο δήμος για την προσέλκυση νέων κατοίκων. Ακόμη και τα Κουφάλια, η Χαλκηδόνα και ο Aγιος Αθανάσιος δεν λειτουργούν με συνθήκες αστικού κέντρου και είναι αυτό που παλιά χαρακτηρίζαμε κωμοπόλεις, με περιορισμένες δυνατότητες φιλοξενίας περισσότερων κατοίκων. Εκεί υπάρχει και το ζήτημα της στέγης. Όμως όλα εξαρτώνται από τα κίνητρα και την προσέλκυση επενδύσεων. Εάν αρχίσει να παρατηρείται συγκέντρωση πληθυσμού, τότε υπάρχουν περιθώρια ανάπτυξης και συγκράτησής του στην περιοχή. Είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Για να γίνει το πρώτο χρειάζεται σχέδιο και συγκεκριμένες πολιτικές – κίνητρα.

Στον δήμο Λαγκαδά η ανομοιογένεια μεταξύ των περιοχών που περιλαμβάνει δεν επιτρέπει ένα συνεκτικό σχέδιο ανάπτυξης, προκειμένου στο μέλλον να μη μαραζώνει πληθυσμιακά. Υπάρχει το διοικητικό κέντρο του Λαγκαδά, το οποίο σε επίπεδο υποδομών έχει μείνει πίσω και χρειάζεται να γίνουν παρεμβάσεις ώστε να είναι ελκυστικό. Απέχει από το να έχει αστικά χαρακτηριστικά, ενώ πληθυσμιακά μπορεί να τα υπηρετήσει. Είναι αναγκαία η ανάπλασή του, διότι ενώ υπάρχουν δυνατότητες, τα προβλήματα τις υπερκαλύπτουν. Για να λειτουργήσει ως διοικητικό κέντρο πρέπει να βελτιωθούν οι συνθήκες, οι παρεχόμενες υπηρεσίες, η τοπική επιχειρηματικότητα και έτσι να γίνει ελκυστικό και για νέους κατοίκους. Από την άλλη, για τον κάμπο ισχύουν όσα και για τις άλλες αγροτικές περιοχές, ενώ οι ορεινοί όγκοι είναι ακόμη δυσπρόσιτοι και ο μόνιμος κάτοικος στερείται διεξόδων στην καθημερινότητά του, στην επαγγελματική του αποκατάσταση, στις ευκαιρίες σε όλα τα επίπεδα, ακόμη και στην επικοινωνία, διότι οι αποστάσεις είναι μεγάλες. Παρόλα αυτά η αξιοποίηση της γης, που είναι και άφθονη και σχετικά οικονομική για αναπτυξιακές υποδομές, θα μπορούσε να δώσει την ευκαιρία στην περιοχή να αναστρέψει την τάση για φυγή του πληθυσμού.

Μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν. Υπάρχουν μόνο σοβαρά σχέδια με προοπτική για το μέλλον. Και η ύπαιθρος του νομού Θεσσαλονίκης αν θέλουν οι αρμόδιοι, τοπικά ή κεντρικά, να πάψει να μαραζώνει πρέπει να ασχοληθούν σοβαρά, αφενός για να βελτιώσουν τις συνθήκες και να κάνουν πιο ελκυστικές για μόνιμη κατοικία τις περιοχές, αφετέρου να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα κάθε περιοχής, ώστε να αξίζει κάποιος να στήσει εκεί τη ζωή του και να έχουν προοπτική να μείνουν εκεί και τα παιδιά του. Κι επειδή οι δυνατότητες των τοπικών φορέων είναι περιορισμένες, είναι η Πολιτεία εκείνη που πρέπει να δώσει τα κίνητρα, να φέρει τις υποδομές και να βελτιώσει τις συνθήκες και το περιβάλλον, προκειμένου ένας τόπος που μπορεί να πάει μπροστά, να πάψει να μένει στάσιμος ή ακόμα χειρότερα να μαραζώνει. Είναι άλλωστε ζήτημα όχι μόνον της υπαίθρου του νομού, αλλά συνολικά της Θεσσαλονίκης, καθώς περιθώρια ανάπτυξης στις αμιγώς αστικές περιοχές δεν υπάρχουν πλέον άλλα...