Χρονογραφικά σημειώματα 

Όπως και να είχε το πράγμα, από τον Σεπτέμβρη και μετά τη ζωή μας θα την όριζε το χτύπημα ενός κουδουνιού, ενός ξυπνητηριού, και μιας βιαστικής τρεχάλας να προλάβουμε στη γραμμή, γιατί η αργοπορία δεν συγχωρούνταν εύκολα. Πιστεύω πως δεν άλλαξε η ψυχολογία των παιδιών από τη δική μας, απλά άλλαξαν κάποια άλλα πράγματα, άλλαξε το παλιό σχολείο, άλλαξε ο χτύπος του κουδουνιού που έγινε ηλεκτρικός, άλλαξε αυτός που χτυπά το κουδούνι, που δεν είναι ο επιστάτης ο μπαρμπα-Δημητρός στο Πρώτο, η κυρά - Σουλτάνα στο Δεύτερο, ο μπαρμπα - Δήμος στο Τρίτο Δημοτικό ή ο μπαρμπα-Γιάννης στο Γυμνάσιο, αλλά ο Διευθυντής από το γραφείο του. ’λλαξαν επίσης πολλά στην αμφίεση των παιδιών, που η ποδιά και το κοντό μαλλί, το μαντήλι στην τσέπη και τα κομμένα νύχια, ήταν στην καθημερινή ημερήσια διάταξη κατά τον έλεγχο που γινόταν από τους δασκάλους. ’λλαξε η απαίτηση του χειμώνα να κουβαλάμε από ένα ξύλο ο καθένας για την σόμπα της τάξης, άλλαξε η ανάγκη να πίνουμε το γάλα σκόνη κατά την προσέλευσή μας στο σχολειό.

Σήμερα με τα τόσα που έχουμε, το σχολειό αδυνατεί να στηρίξει τους μαθητές που έχουν ανάγκη από ένα πρωινό. Τότε, περί το 1963 σε εποχές κρίσης, το σχολείο μοίραζε γάλα σκόνη, ζάχαρη, κασέρι κίτρινο και ρούχα σταλμένα από την UNRA. Αυτό δε που άλλαξε ριζικότατα είναι η «παράδοση» να ζητά από την αρχή της χρονιάς ο Δάσκαλος μια καλή βέργα ει δυνατόν από κρανιά, για τον σωφρονισμό των μαθητών και την επιβολή της τάξης, την οποία δοκίμαζε πρώτα στα χέρια αυτού που την έφερνε.. Αλλωστε συχνά οι γονείς όταν μας παρέδιδαν στο Δάσκαλο έλεγαν «δάσκαλε το κρέας δικό σου, τα κόκαλα δικά μου», δηλαδή χτύπα, αλλά πρόσεχε τα κόκαλα. ’λλες εποχές, άλλες νοοτροπίες, άλλα εκπαιδευτικά συστήματα. Κι όμως πόσο νοσταλγικά θυμόμαστε αυτά τα «πέτρινα χρόνια» και σήμερα ακόμα και επανεκδίδουμε ακόμα τα αναγνωστικά της εποχής αυτής, για να κρατήσουμε θαλερή τη μνήμη της σχολικής μας ζωής.

Ψάχνοντας στο αρχείο μου βρήκα κάποιες καλλιγραφημένες καταστάσεις μισθολογίας και διδακτικού προσωπικού του 1914, του μοναδικού τότε σχολείου του Λαγκαδά, του Α’ Δημοτικού, που μόλις είχε χτιστεί το 1911, με δαπάνη κάποιων Λαγκαδιανών χορηγών (Γεωργιάδη, Βενιώτη, Δεμερτζή, Ηλιάδη) με τη συνδρομή της Εκκλησίας, της οικογένειας του Παύλου Μελά που διέθεσε ένα ποσό και με σχέδια του αρχιτέκτονα Παιονίδη, ενός από τους καλύτερους της εποχής του. Το σχολείο μεικτό εξατάξιο, με 278 μαθητές και μαθήτριες (116 αγόρια και 62 κορίτσια) και με 4 δασκάλους και 2 δασκάλες. Τα ονόματα των αειμνήστων αυτών δασκάλων καταγράφονται μαζί με τον τόπο καταγωγής τους. Ο Μπόσχος από τη Γευγελή, Αντωνίου από το Κλίσαλι, Ναυπλιώτης από την Κωνσταντινούπολη, ο Τζελίλης από την Βαλάχτσια (Κολχικό), η Σαϊση από την Θεσσαλονίκη και ο Χατζηδημητρίου από την Δοϊράνη. ’νθρωποι νέοι από 18 έως 40 ετών με την ορμή και το πάθος του εθναποστόλου, σπουδαγμένοι στο Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης, στο υποδιδασκαλείο, στο Παρθεναγωγείο και στη Μεγάλη του Γένους Σχολή, ο δε ετήσιος μισθός τους κυμαίνονταν από 23 μέχρι 65 τουρκικές λίρες ο αρχαιότερος που είχε 19 χρόνια υπηρεσίας. Αυτά τα έξοδα καλύπτονταν φυσικά από την Κοινότητα το μεγαλύτερο μέρος (220 λίρες) και ένα ποσό 40 λιρών από την Γενική Διοίκηση. Το σχολείο όπως περιγράφεται στο έγγραφο είναι «νεόδμητον» και σχολική περιουσία δεν υπάρχει, το δε διδακτήριο συντηρείται από την Εκκλησία και την Κοινότητα. Πρόεδρος τότε της Κοινότητας Λαγκαδά ήταν ο Νικόλαος Παπαγεωργίου, πρώτος πρόεδρος μετά την απελευθέρωση του 1912. Το επαρχείο Λαγκαδά είχε συσταθεί αλλά δεν είχε διοριστεί Έπαρχος, παρά υπήρχε αναπληρωτής του ο Γεώργιος Βακαλόπουλος. Τότε λοιπόν ξεκινούσαν τα πρώτα ελεύθερα βήματα της Ελληνικής παιδείας, γιατί ο Έλληνας ακόμα και στα χρόνια της σκλαβιάς, δεν εγκατέλειπε τον πόθο της μόρφωσης και της εκπαίδευσής του, δεδομένου ότι όπως γράφει ο ιστορικός της πόλης μας Νίκος Κοσμάς, στην υπόγεια κρύπτη της Αγίας Παρασκευής, μαζί με τα όπλα που έκρυβαν για τους μαχητές του Μακεδονικού αγώνα, έκρυβαν και τη φλόγα της μάθησης και του σχολείου, το οποίο καταστράφηκε με την φωτιά που έβαλαν οι Τούρκοι το 1823, εξαιτίας της συμμετοχής των Λαγκαδιανών στη επανάσταση του Εμμανουήλ Παππά. Από αυτή την δύσκολη εποχή, έχω στα χέρια μου ένα χειρόγραφο του 1745, που είναι ένα Μαθηματάριο, δηλαδή αναγνωστικό της εποχής, που περιέχει τροπάρια των μεγάλων γιορτών και δίπλα τη μετάφρασή τους, και βέβαια είναι μια σαφής και αξιόλογη μαρτυρία για την ύπαρξη του κρυφού σχολειού και στην περιοχή μας.

Σήμερα τα έχουμε όλα, μας λείπει μόνο η λαχτάρα εκείνων των χρόνων, την οποία μπορούμε βέβαια να ξαναβρούμε αν πάρουμε στα σοβαρά τη υπόθεση της Παιδείας μας, γιατί προς το παρόν η γενική φιλοσοφία των κρατούντων, δεν είναι η ΠΑΙΔΕΙΑ, αλλά η απλή ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, η οποία προσφέρει ή πρόσφερε κάποτε, εργασία και αποκατάσταση, αλλά δεν προσφέρει την αγωγή που χρειάζεται ο Έλληνας για να ζήσει με αξιοπρέπεια και τιμιότητα. Γι αυτό φτάσαμε στα σημερινά. Ακούγεται σαν προφητικός ο λόγος του Κωστή Παλαμά που λέει: «Δεν έχεις Όλυμπε Θεούς, μηδέ λεβέντες η Όσσα, ραγιάδες έχεις μάννα γη, σκυφτούς για το χαράτσι, κούφιοι και οκνοί, καταφρονούν τη θεία τραχειά σου γλώσσα, των Ευρωπαίων περίγελα και των Αρχαίων παλιάτσοι». Εμείς τι άλλο να πούμε; Τα είπαν όλα οι ποιητές: «Και σύ πατρίδα μου χαμένη μακρινή, θα μείνεις χάδι και πληγή…»

Καλή χρονιά στα παιδιά και στους Δασκάλους μας.